مقدمه ای بر کتاب همراه همیشگی نماز

جایگاه برتر نماز در میان تمام اعمال عبادی

اشاره: آنچه در اینجا آمده است مقدمه استاد سید محمد صادق علم الهدی بر کتاب «همراه همیشگی نماز» است  که به درخواست مولف محترم این کتاب نگاشته شده است، و از آنجا که دارای نکات مفید و دقیقی پیرامون نماز است، به صورت مستقل در سایت منتشر می شود. 

آن‌چه به وضوح از لابلای آیات متعدّد و احادیث متواتر دینی به دست می‌آید، جایگاه برتر و بی‌بدیل [1] نماز را  نسبت به سایر عبادات نشان می‌دهد، تا بدانجا که خداوند متعال در قرآن حدّاقل در 37 آیه، مردم را به طور مستقیم و غیر مستقیم به نماز دعوت می‌کند. نمونه‌ای از این آیات به شرح زیر است:

« وَاسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاهِ وَإِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ« [2]؛ «از صبر و نماز مدد بجویید، چرا که نماز سنگین است مگر بر فروتنان».

»إِنَّ الصَّلاهَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوت [3]»؛ «همانا نماز بر مؤمنین در وقت‌های معیّنی نوشته شده است».

»وَأَقیمُوا الصَّلاهَ وَآتُوا الزَّکاهَ وَأَطیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ‏« [4]؛ «نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید و رسول(ص) را اطاعت کنید، باشد که مورد رحم قرار گیرید».

»وَأَقِمِ الصَّلاهَ إِنَّ الصَّلاهَ‌ تَنْهی‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْکَرِ« [5]؛ «و نماز را به پا دار، چرا که نماز از فحشاء و منکر باز می‌دارد».

»یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاهَ« [6]، «ای فرزندم! نماز را به پا دار».

از آیات الهی استفاده می‌شود که نماز در تمام ادیان آسمانی واجب بوده است. قرآن مشخّصاً به تشریع نماز در زمان ابراهیم[7]، لقمان[8]، شعیب[9]، موسی[10] و عیسی[11]: دلالت دارد.

در روایات از نماز به «أَحَبُّ الأعْمَالِ إِلَی اللهِ»؛ (دوست داشتنی‌ترین عمل نزد خدا)[12] تعبیر شده است و یا «برترین عملی که عبد با آن به خدایش تقرّب می‌جوید»[13] معرّفی شده است و نماز فریضه بالاتر از هزار حج شمرده شده است[14].

نماز گاه به «عِماد»[15] و یا «عمود دین» (ستون خیمه دین)[16] تشبیه شده است، گاه به «وجه دین»[17] توصیف شده، و گاه از آن به عنوان «قربانی پرهیزکاران (به درگاه ربوبی)»[18] یاد شده است.

طبق بعضی از اسناد، خداوند برای نماز ملکی اختصاصی قرار داده است که وظیفه او تنها عرضه نماز بندگان به پیشگاه خداوند متعال است[19]. اوّلین تکلیفی که عبد از آن پرسش می‌شود و با آن مورد محاسبه قرار می‌گیرد نماز است[20]، و اگر تنها یک نماز مؤمن را بپذیرند همین برای نجات او از عذاب قیامت کفایت می‌کند[21].

جالب است که طبق برخی روایات، جبرئیل در اوّلین مرتبه نزول خود بر پیامبر اکرم(ص) که سه سال پیش از آنکه به نبوّت مبعوث شود (در سنّ 37 سالگی) اتّفاق افتاد، وضو و نماز را به ایشان آموخت[22].

نبیّ‌‌اکرم(ص) نماز را بسیار دوست می‌داشت و آن را «قُرَّهُ الْعَیْنِ» (نور چشم) خود می‌نامید[23] و به دیگران اقامه آن را بسیار توصیه می‌کرد؛ از ابوسعید خدری نقل شده است: وقتی آیه شریفه  »وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاهِ« [24] نازل شد، پیامبر9 به مدّت نُه ماه مقیّد بود در وقت هر نمازی به در خانه علی و فاطمه(ع) برود و آنها را برای نماز فراخواند[25] و آخرین سفارش او در لحظات پایانی عمر ـ مانند تمام انبیاء:[26] ـ به نماز اختصاص یافت[27].

اهتمام سایر معصومین: به نماز نیز وصف‌ناشدنی و شگفت‌آور است[28]؛ تا بدانجا که درباره بعضی از ائمّه: آورده‌اند: در یک شبانه‌روز هزار رکعت نماز میگزاردند[29] و بر اثر کثرت نماز زانوانشان متورّم شده بود[30].

اهل‌بیت: به ترویج نماز در میان شیعیان خود نیز اهتمام بسیاری داشتند، به نحوی که حسن حال معنوی افراد را  با کیفیّت نماز آنان می‌سنجیدند[31] و با تأسّی به نبیّ‌‌اکرم(ص) آخرین وصایای خود را به نماز اختصاص می‌داده‌اند[32].

در روایات عاقبت تلخی برای کسی که نماز را سبک بشمارد پیش‌بینی شده است از جمله: قبول نشدن سایر اعمال[33]، جرأت یافتن شیطان بر او[34]، عدم توفیق ورود بر پیامبر(ص) در حوض کوثر[35]، محشور شدن با قارون، فرعون و هامان و همراهی منافقین در آتش دوزخ[36] و از همه تلخ‌تر اینکه بعضی از روایات ترک عمدی یک نماز واجب را معادل کفر شمرده است![37]

در روایت تکان‌دهنده‌‌ای امام صادق(ع) در واپسین لحظات عمر شریفش دستور داد تمام اقوام و خویشانش جمع شوند و آنگاه در برابر چشمان متعجّب و منتظر آنان آخرین و مهمترین وصیّت خود را چنین بیان داشت: «إِنَّ شَفَاعَتَنَا لاَتَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلاَهِ»[38]؛ «کسی که نماز را سبک بشمارد، به شفاعت ما نائل نمی‌شود».

نتیجه این همه سفارش

اکنون که در برابر چنین عبادت باعظمت و بی‌مانندی قرار گرفته‌ایم بسیار بجاست که اهتمام افزونتری به آن بورزیم و وقت بیشتری بدان اختصاص دهیم؛ در روایتی از امام صادق(ع) چنین می‌خوانیم:

«إِذَا صَلَّیْتَ صَلَاهً فَرِیضَهً فَصَلِّهَا لِوَقْتِهَا صَلَاهَ مُوَدِّعٍ یَخَافُ أَنْ لَا یَعُودَ إِلَیْهَا أَبَداً … فَلَوْ تَعْلَمُ مَنْ عَنْ یَمِینِکَ وَشِمَالِکَ لَأَحْسَنْتَ صَلَاتَکَ وَاعْلَمْ أَنَّکَ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ یَرَاکَ وَلَا تَرَاهُ»[39]؛ «هر گاه (قصد داشتی) نماز فریضه‌ بخوانی  آن را در وقت خود به مانند کسی بخوان که گویا در حال وداع است و بیم آن دارد که این آخرین نماز او باشد! … اگر بدانی کسی در سمت چپ و راست توهست (و تو را می نگرد) بهتر نماز خواهی خواند، پس بدان که تو در برابر کسی هستی که تو را می‌بیند، امّا تو او را نمی‌بینی».

پس شایسته است که از یک طرف با مقدّماتی که برای نماز بیان شده است (مثل اذان و اقامه و…) آمادگی لازم را برای تشرّف به حریم اُنس رحمانی و بارگاه قدس یزدانی به دست آوریم، و از طرف دیگر با تعقیباتی که برای نماز وارد شده است، ضعف‌ها و کاستی‌های احتمالی آن را جبران کنیم.