94 ـ علامات وضع ـ صحت حمل

2 ـ صحّت حمل

حمل بر دو قسم است: اوّلی ذاتی و شایع صناعی؛ معیار حمل اوّلی، اتّحاد در ماهیّت است؛ مثل انسان حیوان ناطق است، اما معیار حمل شایع اتّحاد در مصداق است، بنابراین مفاد حمل اوّلی عبارت است از اینکه: «ماهیّت موضوع عین ماهیّت محمول است» اما مفاد حمل شایع: «موضوع، مصداق محمول است».

گفته‌اند که اگر لفظ را محمول و معنایی را موضوع قرار دهیم، از سه حالت خارج نیست:

الف ـ اگر حمل این لفظ بر آن معنا به حمل اوّلی ذاتی صحیح باشد، معلوم می‌شود که این معنا همان موضوع له لفظ است.

ب ـ امّا اگر به حمل شایع صناعی صحیح باشد، هر چند دیگر نمی‌توان معنای حقیقی لفظ را کاملاً تعیین کرد، امّا می‌توان حقیقی بودن استعمال لفظ در معنا را فهمید؛ چرا که صحّت حمل شایع نشان می‌دهد که معنای مزبور مصداق موضوع له لفظ است، پس استعمال لفظ در آن حقیقی است.

ج ـ اگر به هیچ‌یک از دو حمل صحیح نباشد: حقیقی بودن استعمال لفظ در آن معنا نیز به دست نمی‌آید. بلکه معلوم می‌شود که یا استعمال مزبور مجازی است و یا غلط است.

نکته‌ای که نباید غافل از آن بود این است که در واقع صحّت حمل، یعنی مقارنۀ دو لفظ باهم، به این نحو که لفظ مشکوک المعنا را در جایگاه موضوع نشانده، و لفظ دیگری را که معنای روشنی دارد، در جایگاه محمول بنشانیم، آنگاه بسنجیم معانی این دو چه رابطه‌ای با هم دارند.

در ردّ اماریت صحّت سلب گفته‌اند

صحّت حمل یا عدم صحّت آن، منوط به این است که چه معنایی از لفظ موضوع و لفظ محمول اراده شده باشد، اگر معنای مراد از این دو، عیناً یکی باشند، حمل اوّلی صحیح است، و اگر معنای مراد از لفظ موضوع مصداق معنای مراد از لفظ محمول باشد، حمل شایع صحیح است. روشن است که معنای مراد (مستعمل فیه)، اعمّ از معنای حقیقی و مجازی است، از این رو، صحّت حمل نهایت چیزی که ثابت می‌کند آن است که استعمال لفظ موضوع، در معنای لفظ محمول، غلط نیست.

این پاسخ در وضع به معنای جعل، کاملاً درست است؛ چرا که مراد بودن یک معنا از لفظ، اعمّ از آن است که لفظ برای آن جعل شده باشد یا نه.

امّا در وضع به معنای شرطیت ذهنی، معنای موضوع له، همان معنایی است که در وهلۀ نخست، «مراد» متکلّم جلوه می‌کند. بنابراین انسان اگر با کنار هم قرار دادن دو لفظ، از خود بپرسد که معنایی که با شنیدن لفظ اوّل معمولاً به عنوان مراد متکلّم جلوه می‌کند، با آن معنایی که با شنیدن لفظ دوّم این‌گونه جلوه می‌کند، چه رابطه‌ای دارند؟ آیا یکی هستند؟ یعنی می‌توان آنها را به حمل اوّلی بر هم حمل نمود؟ یا آنکه اوّلی مصداق دوّمی است و به حمل شایع قابل حملند؟ و یا هیچ کدام؟ ای بسا بتواند موضوع له یا حقیقی بودن استعمال را تشخیص دهد.

اگر اندکی دقّت کنیم خواهیم دید که ما در شناخت معنایی الفاظ از این روش بسیار بهره می‌گیریم. امّا حقیقت آن است که صحّت حمل به معنایی که ما شرح کردیم، به تبادر باز می‌گردد، در واقع یکی از روش‌هایی که می‌توان معنای متبادر را دقیق‌تر شناخت، مقایسه الفاظ با هم است.