هدف‌گذاری درست در سطح عالی و خارج حوزه چگونه است؟
اشاره: این مصاحبه توسّط سایت «نشست دوره‌ای اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه» در مهرماه ۱۳۹۴ انجام شده است.
لینک مصاحبه:
www.neshasteasatid.com/node/1633
فراگیری دقیق مطالب کلیدی هر علم، در کنار کسب مهارت فهم متون، آن چیزی است که طلاب مقطع سطح باید به عنوان هدف خود تعریف کنند.
استاد سیّد محمدصادق علم الهدی در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید پیرامون متون درسی دوره سطح گفت: به نظر حقیر طلبه ها در دروه سطح، باید دو هدف را دنبال کنند: اوّل اینکه اصول کلی هر علم و نیز جزئیات مهمّ آن را به خوبی بفهمند، شناخت دقیق مصطلحات، یادگیری نحوه استدلال، اطلاع اجمالی از اقوال موجود در هر مسأله و اموری از این قبیل. لذا به طلاب مقطع سطح توصیه می‌کنیم بیشتر برای فهمیدن مطالب سرمایه گذاری کنند تا تحقیق و تتبّع در کتب و حواشی مختلف. انسان ابتدا باید اصل مطلب را به خوبی بفهمد تا بتواند آن را مورد تحقیق قرار دهد، فهم درست گزاره‌های علمی نیازمند تلاش مستمرّ فکری است و به راحتی به دست نمی‌آید.
وی افزود: هدف دیگری که طلاب در دوره سطح باید به آن توجّه کنند کسب «مهارت فهم متون» است، به این معنا که فی الجمله بتوانند از عهده فهم متون نسبتا پیچیده حوزه ـ بدون کمک استاد و بدون نیاز به شرح و حاشیه ـ برآیند، به طلاب توصیه می‌کنیم که به نحو جدّی به دنبال کسب این مهارت باشند، چون یکی از ابزارهای مهم تحقیق و اجتهاد این است که طلبه بتواند خود مستقیماً از کتب بزرگان علم بهره بگیرد، لذا باید این مهارت در او پدید آید که بتواند بدون مراجعه به استاد یا شرح، خودش مقصود بزرگان را بفهمد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه گفت: کراراً به طلاب مقطع سطح توصیه کرده‌ام که پیش از حضور در کلاس، متن کتاب را به اتکای فکر شخصی خود، مورد مطالعه و کنکاش قرار دهند و تا جایی که برایشان ممکن است مراد نویسنده را از لابلای عبارات او استخراج کنند، البته در وهله اول این کار مشکل به نظر می‌رسد و ممکن است به نتیجه چندانی هم نرسد، ولی اگر روند پیش مطالعه به این نحو ادامه پیدا کرد، کم کم، طلبه بر نقاط ضعفی که سدّ راه فهم او است، چیره می‌شود، آن گاه به زودی قادر خواهد بود پیچیده‌ترین کتاب‌های حوزوی را قبل از حضور در کلاس، به تنهایی و با تکیه بر فکر خویش بفهمد.
وی خاطرنشان کرد: خود حقیر این تجربه را داشته‌ام. به نحوی که وقتی می‌خواستم مشغول کفایه شوم، در تابستان مشرف به سال تحصیلی، به مطالعه جلد اوّل آن پرداختم و سعی کردم بدون هیچ کمکی ـ و فقط با مراجعه به فرهنگ لغت در موارد لزوم ـ مطالب محقّق خراسانی را از متن کتاب استخراج کنم که خاطرم هست، به دلیل تمرین زیادی که سابقاً بر روی متون کتب دیگر داشتم، در قریب به اتّفاق موارد به آسانی این کار برایم میسّر بود. اتّفاقاً کتاب کفایه‌ای که در اختیار حقیر بود، حاشیه داشت، امّا بنای من بر این بود که بدون نگاه به آن، از عهده عبارات مرحوم آخوند برآیم.
استاد علم الهدی درباره اهداف دروس سطح عالی گفت: فراگیری دقیق مطالب کلیدی هر علم، در کنار کسب مهارت فهم متون، آن چیزی است که طلاب مقطع سطح باید به عنوان هدف خود تعریف کنند. پس اگر طلبه بعد از اتمام این مقطع، مصطلحات و مطالب مهمّ هر علم را عمیقاً آموخته باشد و از عهده فهم متون نیز برآید، به هدفی که از این مقطع مورد انتظار است، دست یافته است.
وی افزود: امّا در مقطع درس خارج که متنی وجود ندارد و طلاب باید مطالب علمی را از طریق تدریس استاد دریافت کنند، توصیه ما مقداری متفاوت است؛ زیرا هدف در این مقطع، متفاوت است؛ چرا که هدف پرورش فکر استدلالی و اجتهادی است. به این جهت طلاب خارج‌خوان باید با نگاه انتقادی و تحلیلی به مطالب استاد بنگرند و بعد از حضور فعّال در درس استاد، و مطالعه و تحقیق پیرامون مطالب درس، تلاش کنند در نهایت، با تفکّر و تأمّل شخصی به رأی برسند؛ یعنی مستدلاً یا نظر استاد را تایید کنند و یا آن را رد نمایند.
استاد درس خارج حوزه گفت: در ابتدای کار اصلاً نگران سستی نقدها و تحلیل‌های خود نباشید؛ بارها خدمت دوستان عرض کرده‌ام که فکر انسان مانند عضلات او است، همانطور که یک وزنه بردار عضلات خود را به مرور و با تمرین مستمرّ تقویت می‌کند تا بتواند وزنه های سنگین بزند، فکر انسان هم به مرور پرورش پیدا می‌کند و به تدریج قدرت می‌یابد که وزنه‌های علمی سنگین بلند کند و عرصه‌های علمی جدیدی را پدید آورد. هیچ کس، یک شبه متفکّر جهان اسلام نشده است لذا طلاب باید در طول تحصیل قوّه نقد و تحلیل خود را با کار و ممارست تقویت کنند؛ زود به استاد و شرح مراجعه نکنند، سعی کنند به قوت و قدرت ذهنشان اعتماد کنند و پاسخ اشکالات علمی را با اتکاء به فکر خود بیابند، آنگاه اگر موفّق نشدند، به استاد، شرح یا کتب مربوطه رجوع کنند.
وی افزود: همچنین طلاب خارج‌خوان توجه داشته باشند که در دروه تحصیل خارج، دایره تحقیق را گسترده نکنند و زیاد به تقریرات و تألیفاتی که به عنوان منابع درس خارج مطرح است، رجوع نکنند و به جای آن بیشتر فکر کنند؛ زیرا تتبّع زیاد در قیل و قال‌های دیگران، آدمی را از تفکّر و تأمّل شخصی باز می‌دارد و از هدف اصلی این مقطع دور می‌کند.
استاد علم الهدی در خاتمه ابراز داشت: طلاب عزیز، مطالبی که استاد در کلاس بیان می‌کند را با دوستان خود به بحث بگذارند؛ چرا که مباحثه در تعمیق مطالب درسی و نیز تقویت قوّه بیان بسیار مؤثّر است و نباید از آن غافل شد. مضاف بر این، پیشنهاد می‌کنم به طور منظم مطالب علمی را یادداشت کنند، به حسب تجربه شخصی، فرایند تفکر در حین نوشتن، بسیار آسان‌تر و دقیق‌تر صورت می‌گیرد. من شخصا اگر بخواهم روی مطلبی مطالعه دقیقی داشته باشم باید همزمان بنویسم، با نوشتن می‌توانم خلأهای محتوایی را بیابم و به نتایج فکری دقیق‌تر و منظّم‌تری برسم./۲۴۰/۲۱/۲۰ /۲۱۰